Giriş
Afrika’ya ihracat yapmak isteyen firmaların sayısında son dönemde artış görülüyor. Afrika ile Türkiye arasında fuar ve etkinlik düzenleyen firmaların da sayısı son dönemde giderek artıyor. Bu yazımızda, Afrika’ya ihracat yapmak isteyen firmalar için aşağıdaki başlıkları bulacaksınız.
- Afrika’nın Dünya Ticaretindeki Yeri
- Afrika’nın İthalatında Önde Gelen Ülkeler
- Türkiye’nin Afrika’ya İhracatı
- Afrika’daki Ekonomik Birlikler
- Afrika’daki Müteahhitlik Firmalarımız
- Afrika’ya İhracatta İş Geliştirme
- Sonuç
1. Afrika’nın Dünya Ticaretindeki Yeri
Afrika kıtasında toplam 55 ülke bulunmaktadır. Afrika’nın toplam nüfusu 2023 yılı itibarıyla yaklaşık 1,4 milyar kişiye ulaşmıştır. Bu nüfus, kıtayı dünyanın en kalabalık ikinci kıtası haline getirmektedir ve dünya nüfusunun önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Afrika’nın genç ve hızla büyüyen nüfusu, kıtada gelecekte büyük ekonomik fırsatların doğmasına da zemin hazırlamaktadır.
Bu büyüme potansiyeline rağmen kıtanın dünya ticaretindeki payı hala oldukça düşüktür. 2023 yılında Afrika’nın dünya ticaretindeki payı %2,6 olarak gerçekleşmiştir. Bu oran, kıtanın küresel ticaretteki rolünün hala sınırlı olduğunu göstermektedir. 2023 yılında dünyanın tüm ithalatı 23,5 trilyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Afrika’nın toplam ithalatı ise yalnızca yaklaşık 700 milyar dolar olmuştur. Bu rakam, Afrika’nın toplam ithalatının dünya ithalatının yalnızca yüzde 3’ü civarına karşılık geldiğini gösterir.
2. Afrika’nın İthalatında Önde Gelen Ülkeler
2.1. Güney Afrika’ya İhracat
Afrika’nın ithalatında ilk akla gelen ülke Güney Afrika’dır. Zengin maden yatakları ve gelişmiş ekonomik altyapısıyla Güney Afrika, 2023 yılında 107 milyar dolarlık ithalat yapmıştır. Bu rakamla G. Afrika, Afrika kıtasındaki en büyük ithalatçı ülkedir. Ortalama %6,4’lik bir gümrük tarifesi uygulayan ülke, kıtadaki ithalatın lokomotifi konumundadır. Bununla birlikte bu ülke Türkiye’ye oldukça uzaktır. Ayrıca, G. Afrika ithalatımız için önemlidir.
2.2. Mısır’a İhracat
Mısır, 2023 yılında 83 milyar dolarlık ithalat gerçekleştirmiştir. Yıllık %5 büyüme oranı sergileyen ülkenin ithalat hacmi, son bir yılda yaşanan döviz krizi nedeniyle %14 düşüş göstermiştir. Ülkedeki ortalama gümrük tarifesi ise %13,5’tur.
2.3. Fas’a İhracat
Fas, 2023 yılında 70 milyar dolarlık ithalat yapmıştır. Yıllık %12 ithalat artış oranı ile Afrika’da dikkat çeken ülkelerden biridir. Fas’ın ithalattaki dünya ticaret payı binde 3’tür. Fas’ın ortalama gümrük tarifeleri ise %12,2’dir.
2.4. Nijerya’ya İhracat
Nijerya, Afrika’nın en kalabalık ülkesidir. 2023 yılında 60 milyar dolarlık ithalat yapmıştır. Yıllık %6 ithalat büyüme oranı ile Afrika’nın önemli ithalatçı ülkesidir. Nijerya, ortalama %11 gümrük tarifesi uygulamaktadır.
2.5. Cezayir’e İhracat
Kuzey Afrika’nın enerji kaynaklarına sahip ülkesi Cezayir, 2023 yılında 39 milyar dolarlık ithalat yapmıştır. Cezayir’in ithalatı 2019-2023 yılları arasında %2 büyüme göstermiştir. Ülkede uygulanan gümrük tarifesi %14,4 gibi yüksek bir seviyededir.
3. Türkiye’nin Afrika’ya İhracatı
Türkiye, 2023 yılında 255 milyar dolarlık ihracat yapmıştır. 361 milyar dolar ise ithalat yapmış ve 106 milyar dolar açık vermiştir. Türkiye’nin dünya ihracatındaki payı yüzde 1,1’dir. Türkiye’nin ihracatında en önemli pazarlar, dünya ticaretinde oluşan eğilimlere benzer şekilde gelişmiş ülke pazarlarıdır. Geçmiş dönemlerde yaygın olan Kuzey-Güney Ticareti artık Kuzey-Kuzey Ticareti şekline bürünmüştür.
Türkiye’nin toplam ihracatının içinde Afrika ülkelerinin payı yalnızca yüzde 8,4’tür. Türkiye, 2023 yılında Afrika’ya 21,3 milyar dolarlık ürün ihraç etmiştir. Afrika’dan ithalatımız ise 11 milyar dolardır. Türkiye, bu süreçte 10 milyar dolar ticaret fazlası vermiştir.
Türkiye’nin 2023 yılında Afrika’daki en önemli ticari partnerleri aşağıdadır.
3.1. Mısır’a İhracat ve Mısır’dan İthalat
Türkiye’nin Afrika’daki en büyük ticaret ortağı Mısır’dır. Mısır, 2023 yılında Türkiye’den 3,3 milyar dolar değerinde ürün ithal etmiştir. Bu rakam, Türkiye’nin toplam ihracatının %1,3’ünü oluşturmaktadır. Mısır, Türkiye’nin Afrika kıtasındaki en büyük ihracat pazarı olmasına rağmen, son beş yıldaki büyüme oranı sadece %3’tür. Mısır ile olan inişli çıkışlı ilişkilerin son dönemde düzelme eğilimine girmesi ile bu ülkenin dış ticaretimizde daha da önem kazanması beklenmektedir.
3.2. Libya’ya İhracat ve Libya’dan İthalat
Libya, Türkiye’nin Afrika’daki diğer büyük ticaret ortaklarından biridir. 2023 yılında Libya Türkiye’den 3,25 milyar dolarlık ithalat gerçekleştirmiştir. Türkiye, Libya ile olan ticaret dengesinde 2,71 milyar dolarlık bir fazlalık sağlamıştır. Bu, Libya’nın Türkiye için önemli bir ihracat pazarı olduğunu ve bu ticaretten Türkiye’nin kârlı çıktığını göstermektedir.
3.3. Fas’a İhracat ve Fas’tan İthalat
Fas, Türkiye’den 2023 yılında 3 milyar dolarlık ürün ithal etmiştir. Bu rakam, Türkiye’nin toplam ihracatın %1,2’sine karşılık gelmektedir. Türkiye, Fas ile olan ticaret dengesinde 1,7 milyar dolar ticaret fazlası vermektedir. Fas, Türkiye’den yıllık %10’luk ihracat büyüme oranı ile dikkat çekmektedir.
3.4. Cezayir’e İhracat ve Cezayir’den İthalat
Türkiye’nin Cezayir ile olan ticareti önemli boyutlardadır. Cezayir, 2023 yılında Türkiye’den 2,75 milyar dolarlık ithalat gerçekleştirmiştir. Bu sayı Türkiye’nin toplam ihracatının %1,1’ine denk gelmektedir. Cezayir ile olan ticarette Türkiye’nin 1,3 milyar dolarlık ticaret fazlası bulunmaktadır.
3.5. Güney Afrika’ya İhracat ve Güney Afrika’dan İthalat
Türkiye, Güney Afrika’dan önemli oranda ithalat yapmaktadır. Türkiye, Güney Afrika’dan 2023 yılında 780 milyon dolarlık ithalat yapmıştır. sahiptir. Türkiye’nin ihracatı ise 395 milyon dolardır. Ticaret dengesinde Türkiye’nin 385 milyon dolar açığı vardır.
3.6. Afrika’ya İhracata İlişkin Değerlendirme
Türkiye’nin Afrika’ya ihracatında Akdeniz çanağı dediğimiz ülkeler öne çıkmaktadır. 21 milyar dolarlık Türkiye’nin Afrika’ya ihracatının yüzde 64’ü Mısır, Libya, Fas, Cezayir ve Tunus’a gitmektedir. Sahra-Altı Afrika’ya yapılan ihracat ise, yüzde 36’lık kısmı oluşturmaktadır.
4. Afrika’daki Ekonomik Birlikler
Afrika, dünyada en fazla sayıda ekonomik birliğin olduğu bölgelerden birisidir. Afrika’da birçok ekonomik birlik olmasına rağmen ülkeler arasındaki ekonomik ilişkiler derinleşmemiştir. Ekonomik ve ticari anlaşmalar yolsuzluk, altyapı yetersizliği, iç karışıklar, vb. nedenlerle çok etkili çalışmamaktadır.
Türkiye, Afrika’da birçok ekonomik ve ticari yapıyla sıkı temas içindedir. Afrika Kalkınma Bankasına 2013 yılında yapılan üyelik Türkiye’nin Afrika’daki ihalelerden etkili bir şekilde yararlanmasını sağlamaktadır. Türkiye aynı zamanda Afrika’da en fazla elçiliği ve ticari temsilciliği olan ülkedir. Uçuş sayısında da Türk Havayolları, Afrika’ya en çok noktaya uçan havayoludur.
Afrika’da 55 ülke bulunmaktadır. Özellikle iç kesimlerdeki ülkeler ulaşım altyapılarının olmaması nedeniyle uluslararası pazara açılamamaktadır. Afrika’nın en zengin ülkesi zengin maden yataklarıyla Güney Afrika Cumhuriyetidir. Akdeniz kıyısındaki ülkeler de aynı şekilde ekonomik olarak Afrika’nın diğer bölgelerinden daha gelişmiştir.
Batı Afrika’da ise Nijerya geniş petrol yataklarına ve devasa bir nüfusa sahiptir. Senegal ve Kamerun da yine Batı Afrika’da önde gelen merkezlerden birisidir. Fildişi Sahili bölgede uluslararası entegrasyonu yüksek bir ülke olarak öne çıkmaktadır.
Doğu Afrika’da İngiltere’nin eski sömürgesi Kenya, etkili bir limana sahiptir. Afrika’nın doğusu Batısına göre daha fakirdir. Kenya’nın yanı sıra bölgede potansiyel vaat eden ülkelerin başında Etiyopya gelmektedir. Cİbuti ise, az nüfusuna rağmen bölgede 5 ülkenin askeri üssünü barındıran yapısıyla dikkat çekmektedir.
Afrika’da 55 ülkenin 45’i, bankacılık sistemleri bakımından yapılan 6’lı bazdaki risk değerlendirmelerinde kredi verilmesi bakımından değersiz olan 5 ve 6. kategoridedir. Ödeme sistemleri açısından Afrika’da dövize erişmek önemli sıkıntılardan birisidir. Akreditif açılmak istense bile birçok sorun olmaktadır. Afrika’ya genelde açık hesap çalışılsa da, GSMH’sının yüzde 2’sinin dolandırıcılıktan geldiği belirtilen kıtada açık hesap çalışmak risklidir.
5. Afrika’daki Müteahhitlik Firmalarımız
Türkiye’nin müteahhitlik sektörü en güçlü olduğu hizmet sektörlerinden birisidir. Müteahhitlik sektörü ilk projesini 1972 yılında Libya’da üstlenmiştir. Kuzey Afrika’da Libya ve Cezayir’in yanı sıra diğer ülkelerde de Türk müteahhitlik sektörü güçlüdür.
Türk müteahhitlik sektörü, dünyada 2023 yılı sonuna kadar 515 milyar dolarlık proje üstlenmiştir. Afrika’da ise aynı döneme kadar 85,4 milyar dolarlık proje üstlenmiştir. Bu projeler genellikle altyapı, ulaşım, enerji, konut, sağlık ve eğitim alanlarındadır.
Türk müteahhitlik sektörü özellikle 2013 yılında Afrika Kalkınma Bankasına Türkiye’nin üyeliği sonrasında çok başarılı performans sergilemiştir. Sahra-altı Afrika’da proje finansmanına önemli bir derinlik sağlanmış ve Türk müteahhitleri bu bölgede birçok başarılı proje tamamlamıştır. Bu projeleriyle Türk müteahhitlik sektörü aynı zamanda bölgeye inşaat malzemeleri ihracatının artmasına katkı sağlamaktadır.
6. Afrika’ya İhracatta İş Geliştirme
Türk firmalarının ihracatı öğrendiği ilk pazarlar 1980’lerde patlak veren İran-Irak Savaşı nedeniyle bu bölgeler olmuştur. 1990’larda Sovyetlerin dağılması firmalarımızın Bağımsız Devletler Topluluğu bölgesine ihracat yapmasını sağlamıştır. Türk firmaları, Avrupa Birliği ile Gümrük Birliği sonrasında ise Avrupa’ya ihracat yapar hale gelmiştir.
Türk KOBİ’lerinin günümüzde ihracatı ilk öğrendiği pazarlar genel olarak Irak ve Libya’dır. Bu ülkeler özellikle savaş sonrası yıkılan altyapılarıyla hemen her şeyi ithal etmektedir. Ürünlerin mahiyetine göre bu ülkelere özel önem verilmesi gerekmektedir.
Türk firmaları Afrika’ya ihracat yaparken birçok hata yapmaktadır. Bunların başında Afrika’yı tek bir pazar gibi görmek gelmektedir. Afrika’da 55 ülke, farklı gelişmişlik seviyeleri, farklı altyapılar, farklı siyasi sistemler ve kültürel kodlar bulunmaktadır.
Afrika’ya ihracat denildiğinde Kuzey Afrika’daki her ülkenin farklı ele alınması uygun olacaktır. Dünya Bankası Doing Business Endeksine göre Kuzey Afrika’daki ülkelerin sırası
- Fas: 53. sırada,
- Tunus: 78. sırada,
- Mısır: 114. sırada,
- Cezayir: 157. sırada,
- Libya: 186. sıradadır.
Batı Afrika’da Senegal, Kamerun, Fildişi Sahili, Doğu Afrika’da ise Kenya önde gelen ve önceliklendirilen ülkelerden olmalıdır. Güney Afrika Cumhuriyeti ise, gelişmiş altyapısı ve zenginliklerine rağmen hala Apartheid Rejimi sonrası ırkçılık sorunlarını aşamamakta, yoğun beyaz beyin göçü nedeniyle zorluklarla karşılaşmaktadır.
Afrika’ya ihracat yaparken Türk firmalarının finansman sağlamaya önem vermesi gereklidir. Finansman garantisi olan Dünya Tarım Örgütü gibi kurumların ihaleleri, müteahhitlik ihalelerinin takibi önemlidir. Bu fırsatlarla finansman garantisi olan işler üstlenmek mümkündür.
Bölgede önemli konulardan birisi bankacılık sisteminin etkin bir şekilde çalışmamasıdır. Bunun için bölgeye yapılacak gönderimlerde müşterinizi iyi bilmek önemlidir. Müşterinin ticari istihbaratının yapılması önem arz eden konuların başında gelmektedir. Ticaret Müşavirlikleri bu bağlamda oldukça kıymetlidir.
Afrika’da ayrıca Türk okullarındaki veliler veya Türkiye’de okumuş ve ülkelerine dönmüş öğrencilerle iş yapmak mümkündür. Bunun için bölgede bulunan Eğitim Müşavirleri ile temasa geçmek mümkündür. Bir diğer temas noktası ise, Türkiye’ye vize veren özel vize merkezlerimizdir. Bu yapılar, parası olan zengin kişilerle sizi tanıştırabilir.
7. Sonuç
2. Dünya Savaşı sonrasında dünya ticaretinin yolları Kuzey-Güney Ticareti yerine Kuzey-Kuzey şeklinde gerçekleşiyor. Dünya ticaretinde ekonomik bloklar ortaya çıkıyor. Türkiye bu bloklar içinde en önemlilerinden birisi olan Avrupa Birliğine Gümrük Birliği ile kıyısından köşesinden bağlı.
Son dönemde Afrika’ya ihracata ilişkin birçok yapı oluşmaya başladı. Afrika’nın birçok ülkesinde görev yapmış ticaret müşavir ve ataşeleri ile yaptığım görüşmelerde Afrika’nın abartıldığı kadar önemli olmadığı, buraya ayrılacak kaynaklarla daha efektif çalışmalar yapılabileceği dile getiriliyor. Bu söylenenleri özellikle Sahra-Altı Afrika istatistikleri farklı boyutlarla destekliyor.
Firmalarımız mikro ihracat perspektifinden bakarak, yapılan yoğun reklamların da etkisiyle hatalı kaynak tahsisleri gerçekleştirebiliyor. Afrika, firmalarımızın ihracat stratejilerinde olmalı ama firmalarımız ticaretin otoyollarından şaşarken patikalara da saplanmamalı.
