Türkiye’nin İhracat Ajansı BAZ Girişim olarak bu içeriğimizde ihracatın finansmanın uluslararası boyutu ve ilgili kurumları ele aldık. Ayrıca alandaki en etkin ulus üstü yapılardan bahsettik. Bu yazımızda, aşağıdaki başlıkları bulacaksınız.
- Giriş
- Dış Ticarette Uluslararası ve Ulusüstü Yapılar Nelerdir?
- 2.1. Bretton Woods Sistemi – IMF
- 2.2. Dünya Ticaret Örgütü
- 2.2.1. Dünya Ticaret Örgütü’nün Düzenlediği Alanlar
- 2.3. UNCTAD
- 2.4. Gıda ve Tarım Örgütü
- 2.5. UNIDO
- Kalkınma ve Yatırım Bankaları
- IBRD
- EBRD
- Asya Kalkınma Bankası
- Afrika Kalkınma Bankası
- İslam Kalkınma Bankası
- Avrupa Birliği
- 4.1. Avrupa Parlamentosu (European Parliament)
- 4.2. Avrupa Konseyi (European Council)
- 4.3. Avrupa Komisyonu (European Commission)
- 4.4. Avrupa Birliği Konseyi (Council of the European Union)
- 4.5. Avrupa Adalet Divanı (Court of Justice of the European Union – CJEU)
- OECD
- Dünya Ticaretini Düzenleyen Diğer Kuruluşlar
- 6.1. Uluslararası Denizcilik Örgütü – International Maritime Organization
- 6.2. Uluslararası Hukuk Örgütü – International Law Organization
- 6.3. BM Uluslararası Ticaret Hukuku Komisyonu – UN Commission on International Trade Law
- 6.4. Milletlerarası Ticaret Odası – International Chamber of Commerce
- 6.5. Dünya Tasarım Örgütü – World Design Organization
- 6.6. Dünya Pazar Araştırmaları Derneği – World Market Research Association
- 6.7. Dünya Fikri Mülkiyet Hakları Örgütü – World Intellectual Property Organization
- 6.8. Avrupa Patent Örgütü – European Patent Organization
- 6.9. Dünya Gümrük Örgütü – World Customs Organization
- 6.10. Lloyd’s – Deniz Taşımacılığı
- Sonuç
1. Giriş
Dış ticaret çok uzun yıllardır farklı milletlerden insanların birbiriyle etkileşime geçmesini sağlar. İnsanlar bu etkileşimle gelir elde eder. Bu ticaretin farklı devlet veya milletler arasında gerçekleşir. Bu durum ulusüstü yapılara ihtiyaç duymamıza neden olur. Yazımızın ilerleyen satırlarında dış ticarette etkin olan uluslararası ve ulusüstü yapıları inceliyoruz.
2. Dış Ticarette Uluslararası ve Ulusüstü Yapılar Nelerdir?
Dış ticareti düzenleyen yapılar aşağıdaki gibidir.
- Bretton Woods Sistemi (IMF ve Dünya Bankası),
- Dünya Ticaret Örgütü,
- Kalkınma ve Yatırım Bankaları,
- EximBank’lar
- AB ve Diğer Bölgesel Bütünleşme Çalışmaları,
- Uluslararası Alanda Öne Çıkan Diğer Önemli Kuruluşlar dış ticarette öne çıkan yapılardır.
Bu yapıları daha yakından inceleyelim.
2.1. Bretton Woods Sistemi – IMF
Ödemeler dengesinde sıkıntı yaşayan ülkelere yapısal uyum programları karşılığında destekler vermektedir. Bir nevi kredi derecelendirme kuruluşudur.
Dünya Bankası, II. Dünya Savaşı‘nın ardından 1945 yılında Uluslararası Yeniden Yapılanma ve Kalkınma Bankası (IBRD=International Bank for Reconstruction and Development) adıyla kurulmuş,1947 yılında Birleşmiş Milletler’in özerk uzman kuruluşlarından biri olma özelliği kazanmıştır. Türkiye kuruma 1947 yılında üye olmuştur. Kişi başına GSMH’ye göre yapılan dört gruplu sınıflandırmada Türkiye 3. grupta yer almakta, böylece 5 yıl geri ödemesiz 17 yıla kadar vadeli kredi kullanabilmektedir.
2.2. Dünya Ticaret Örgütü
1947’de Cenevre’de geçici bir anlaşma olarak nitelendirilen Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması’nı (GATT) imzalanmıştır. Bu anlaşma 1948-1994 yılları arasında dünya mal ticaretini düzenleyen temel disiplin olarak uygulanmış ve kurumsal bir kimlikten yoksun olmasına rağmen bu alanda genel kabul gören bir çerçeve oluşturmuştur. Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ), Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşmasına (GATT) istinaden yürütülen son çok taraflı ticaret müzakere turu olan Uruguay Turu (1986-1995)’nun sonucunda, 1995’te kurulmuştur. Türkiye GATT’a 1951 yılında Torquay Turu sırasında taraf olmuş ve DTÖ’nün de kurucu üyeleri arasında yer almıştır.
Dünya Ticaret Örgütü birtakım ilkelere sahiptir. Bu ilkeler şu şekildedir: MFN – en çok kayrılan ülke şartı, ulusal muamele kuralı, gümrük vergilerinin indirilerek konsolide edilmesi, tarifeler yoluyla koruma, ticaret politikaları gözden geçirme mekanizması (TPRM), Çok taraflı ticaret anlaşmaları istisnası sayılabilecek temel ilkelerdir.
2.2.1. Dünya Ticaret Örgütü’nün Düzenlediği Alanlar
- GATT: Mal ticaretini düzenler.
- GATS: Hizmet ticaretini düzenler.
- TRIPS: Fikri Mülkiyet Haklarını Düzenler
- TPRM: Ticaret Politikası Gözden Geçirme Mekanizmalarını düzenler.
- Kamu Alımları: TR taraf değildir.
2.3. UNCTAD
Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu’nun ticaret ve kalkınma alanında temel organı olan Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) 30 Aralık 1964 tarihinde ticaret, kalkınma ve yoksulluk konularını ele almak, özellikle Gelişme Yolundaki Ülkelerde (GYÜ) iktisadi büyümeyi ve genel anlamda kalkınmayı hızlandırmak amacıyla kurulmuştur.
UNCTAD’ın merkezi İsviçre’nin Cenevre kentindedir ve organın 195 üyesi bulunmaktadır.
UNCTAD’ın en önemli avantajı Genelleştirilmiş Tercihler Sistemidir. Gelişmekte olan ve en az gelişmiş ülkeler için sağlanan en önemli pazara giriş avantajı, Genelleştirilmiş Tercihler Sistemidir. Sistem, gelişme yolundaki ülkelerin ve en az gelişmiş ülkelerin küresel ticaretten aldıkları payın arttırılmasını hedeflemektedir. Bu çerçevede, bu ülkelerin belirli ürünlerde yaptıkları ihracatta tercihli tarife oranlarından yararlanarak düşük ya da sıfır gümrük vergisi ile pazara giriş yapmalarına olanak sağlanmaktadır.
2.4. Gıda ve Tarım Örgütü
Merkezi Roma’da bulunan BM Gıda ve Tarım Örgütü, açlığı yok etmek ve beslenme şartlarını iyileştirmek amacıyla 1943’te kurulan ve 1946’da Birleşmiş Milletler’in uzmanlık kuruluşu haline gelen bir örgüttür. FAO aşağıdaki işlemleri yapar.
- Ülkeler düzeyinde teknik yardımlar sağlar.
- Eğitsel projeler geliştirerek, araştırmalar yapar ve seminerler verir.
- Dünyadaki tarımsal ürünlerin üretimi, tüketimi, ticareti ve depolanması, tabii kaynakların geliştirilmesi, ağaçlandırma gibi konularda danışmanlık yapar. İstatistikler tutarak bültenler yayınlar.
Dış ticaret açısından önemi açlıkla mücadele çerçevesinde birçok ihale açtığından dolayı takip edilmesinde fayda vardır.
2.5. UNIDO
Merkezi Viyana’da bulunan Birleşmiş Milletler Endüstriyel Gelişme Örgütü (İngilizce: United Nations Industrial Development Organization (UNIDO)), Avusturya merkezli Birleşmiş Milletler sistemi içinde özel bir ajanstır. Amacı,
- Sanayinin geliştirilmesi ve modernizasyonu için belli projelere finansman bulunması,
- yeni yatırımlara fon bulunması,
- mevcut tesislerin işletilmesi,
- beşeri kaynakların geliştirilmesi, teknoloji transferi ve bilimsel kadroların yetiştirilmesi gibi konulardır.
UNIDO temelde bu konularda teknik yardımlarla az gelişmiş ülkelerin kalkınma sorunlarını uluslararası düzeyde çözümlemek amacıyla kurulmuştur.
3. Kalkınma ve Yatırım Bankaları
Dünya genelinde farklı kalkınma ve yatırım bankaları bulunmaktadır.
3.1. IBRD
1944 yılında Bretton Woods Anlaşması‘nda Uluslararası Para Fonu ile birlikte kurulmuştur. IBRD, Dünya Bankası’nın ana borç veren kuruluşudur. Kişi başına geliri nispeten yüksek olan kalkınmakta olan ülkelere borç vermektedir. IBRD tarafından verilen krediler; otoyollar, okul, hastane gibi altyapı yatırımlarına ve hükümetlerin ülke ekonomilerinin işleyişini geliştirmek üzere hazırladıkları programlara yöneliktir.
3.2. EBRD
Avrupa ile eski Sovyetler Birliği ülkelerinin serbest piyasa ekonomisine geçişini desteklemek amacıyla kurulmuştur. EBRD, özel sektör odaklı yatırımlar yaparak bu ülkelerde ekonomik reformları ve sürdürülebilir kalkınmayı teşvik eder. Enerji, altyapı, ulaşım, finans sektörü ve KOBİ’lere yönelik projelerde finansman sağlamaktadır.
Türkiye, EBRD’ye 1991 yılında kurucu üye olarak katılmış ve EBRD’den önemli miktarda fon almaktadır. Türkiye, EBRD’nin yatırım yaptığı en büyük ülkelerden biri konumundadır.
3.3. Asya Kalkınma Bankası (ADB)
Asya Kalkınma Bankası (ADB), 1966 yılında kurulan ve Asya-Pasifik bölgesindeki ekonomik kalkınmayı desteklemek amacıyla faaliyet gösteren bir kalkınma bankasıdır. ADB, yoksullukla mücadele ve sürdürülebilir kalkınma konularında yatırımlar yaparak bölge ülkelerine düşük faizli krediler ve teknik yardım sağlamaktadır. Altyapı projeleri, eğitim, sağlık, çevre koruma gibi alanlarda fon sağlanır.
Türkiye, Asya Kalkınma Bankası’na 1991 yılında üye olmuştur.
3.4. Afrika Kalkınma Bankası (AfDB)
Afrika Kalkınma Bankası (AfDB), 1964 yılında Afrika ülkelerinin ekonomik kalkınmalarını ve sosyal gelişimlerini desteklemek amacıyla kurulmuştur. AfDB, Afrika kıtasındaki ülkelerin altyapı yatırımlarını destekleyerek yoksulluğun azaltılmasına katkıda bulunur. Krediler; enerji, ulaşım, su kaynakları ve sağlık gibi projelere yöneliktir.
Türkiye, Afrika Kalkınma Bankasına 2013 yılında üye olmuştur.
3.5. İslam Kalkınma Bankası (IsDB)
İslam Kalkınma Bankası (IsDB), 1973 yılında kurulmuş ve 1975’te faaliyetlerine başlamıştır. İslam İşbirliği Teşkilatı’na üye ülkelerin ekonomik ve sosyal kalkınmalarına destek sağlamak amacıyla kurulmuştur. İslami finans ilkelerine uygun olarak düşük faizli krediler, teknik yardımlar ve yatırımlar gerçekleştirir. Sağlık, eğitim, enerji, tarım ve altyapı projelerine yoğunlaşır.
Türkiye, İslam Kalkınma Bankasının kurucu üyelerindendir.
4. Avrupa Birliği
Avrupa Birliği, ülkelerin egemenliklerinin bir kısmının da devredildiği ulus-üstü bir örgüttür. Avrupa Birliğinde halen 27 ülke bulunmaktadır.
4.1. Avrupa Birliği’nin Temel Kurumları ve Görevleri Nelerdir?
4.1.1. Avrupa Parlamentosu (European Parliament)
Avrupa Parlamentosu, AB vatandaşlarının doğrudan temsil edildiği yasama organıdır. AB’nin yasalarının onaylanmasında, bütçenin belirlenmesinde ve Avrupa Komisyonu’nun denetlenmesinde önemli bir rol oynar. Parlamento üyeleri, üye ülkelerdeki halk tarafından 5 yıllık dönemler için seçilir. Toplantı merkezleri Strasbourg, Brüksel ve Lüksemburg’da bulunur.
4.1.2. Avrupa Konseyi (European Council)
Avrupa Konseyi, AB’nin genel politik yönelimlerini ve önceliklerini belirleyen kurumdur. Üye ülkelerin devlet veya hükümet başkanlarından oluşur ve yılda birkaç kez bir araya gelir. Konsey, önemli siyasi meselelerde karar alır, AB’nin genişleme politikalarını şekillendirir ve dış ilişkilerde stratejik yönelimleri belirler. AB’nin gelecekteki yol haritası bu kurum tarafından çizilir.
4.1.3. Avrupa Komisyonu (European Commission)
Avrupa Komisyonu, AB’nin yürütme organı olarak görev yapar ve birlik yasalarının uygulanmasından sorumludur. Yeni yasa teklifleri hazırlayarak Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Konseyi’ne sunar. Ayrıca, AB bütçesini yönetir ve üye ülkelerin AB yasalarına uyumunu denetler. Komisyonun başkanı ve üyeleri, üye devletlerin hükümetleri tarafından atanır.
4.1.4. Avrupa Birliği Konseyi (Council of the European Union)
Avrupa Birliği Konseyi, yasama süreçlerinde Avrupa Parlamentosu ile birlikte çalışır ve AB politikalarının uygulanmasında kilit rol oynar. Üye ülkelerin bakanlarından oluşur ve her ülkenin çıkarlarını temsil eder. Konsey, dış politika, tarım, ekonomi ve güvenlik gibi alanlarda kararlar alır. Aynı zamanda, üye ülkeler arasındaki koordinasyonu sağlar.
4.1.5. Avrupa Adalet Divanı (Court of Justice of the European Union – CJEU)
Avrupa Adalet Divanı, AB hukukunun uygulanmasını sağlar ve üye ülkelerin bu yasalara uyumunu denetler. Avrupa Birliği kurumları ve üye ülkeler arasında çıkan hukuki anlaşmazlıkları çözer. Ayrıca, AB vatandaşlarının haklarını koruyan kararlar alır. Adalet Divanı, AB yasalarının yorumlanmasında son kararı veren merci olarak kabul edilir.
5. OECD
1961 yılında kurulmuştur. Merkezi Paris’tedir ve 38 üyesi bulunmaktadır. Yaklaşık 3.300 çalışana ve 390 milyon Avro bütçeye sahip olan OECD her yıl geniş bir konu dağılımında 500’den fazla kadar rapor yayınlamaktadır.
6. Dünya Ticaretini Düzenleyici Diğer Kurumlar
6.1. Uluslararası Denizcilik Örgütü – International Maritime Organization
Uluslararası Denizcilik Örgütü (IMO), deniz taşımacılığının güvenliği ve çevre koruması için standartlar belirler. 1959’dan beri denizcilik kurallarını düzenler ve üye ülkeler arasında iş birliğini teşvik eder. Deniz güvenliğini ve deniz ticaretinin sürdürülebilirliğini artırmayı hedefler.
6.2. Uluslararası Hukuk Örgütü – International Law Organization
Uluslararası Hukuk Örgütü (ILO), uluslararası hukukun geliştirilmesi ve uygulanmasına odaklanır. Küresel düzeyde adalet ve hukukun üstünlüğünü teşvik eder. Devletler arası iş birliği ile hukuki standartların iyileştirilmesini sağlar.
6.3. BM Uluslararası Ticaret Hukuku Komisyonu – UN Commission on International Trade Law
UNCITRAL, uluslararası ticaret hukukunu geliştirmek için Birleşmiş Milletler tarafından kurulmuştur. Ticari sözleşmeler ve uluslararası anlaşmazlıkların çözümü için standartlar oluşturur. Küresel ticaretin hukuki altyapısını güçlendirmeyi amaçlar.
6.4. Milletlerararası Ticaret Odası – International Chamber of Commerce
ICC, uluslararası ticaretin ve iş dünyasının gelişimini destekler. Küresel ticaret kurallarını belirleyerek iş dünyasında standartlaşmayı sağlar. Üyelerine ticaret, tahkim ve ticari uyuşmazlıkların çözümü konularında hizmet sunar.
6.5. Dünya Tasarım Örgütü – World Design Organization
Dünya Tasarım Örgütü (WDO), endüstriyel tasarımın gelişimini destekler. Tasarımın sürdürülebilir kalkınma üzerindeki etkisini vurgular. Tasarımcılar ve sektör profesyonelleri için global iş birliği sağlar.
6.6. Dünya Pazar Araştırmaları Derneği – World Market Research Association
WMRA, küresel pazar araştırmaları ve analizleri alanında standartlar belirler. Araştırma sektöründe en iyi uygulamaları teşvik eder. Üyelerine veri toplama ve analiz konusunda rehberlik sağlar.
6.7. Dünya Fikri Mülkiyet Hakları Örgütü – World Intellectual Property Organization
WIPO, fikri mülkiyet haklarının korunmasını ve geliştirilmesini teşvik eder. Patent, marka ve telif hakları alanında küresel standartlar oluşturur. Üye ülkeler arasında inovasyon ve yaratıcılığı destekler.
6.8. Avrupa Patent Örgütü – European Patent Organization
EPO, Avrupa’da patent başvurularının değerlendirilmesi ve korunmasını sağlar. İnovasyonu destekleyerek teknoloji transferini teşvik eder. Avrupa’da güçlü bir patent sistemi oluşturmayı amaçlar.
6.9. Dünya Gümrük Örgütü
Dünya Gümrük Örgütü (WCO), uluslararası ticarette gümrük süreçlerinin standartlaşmasını sağlar. Küresel ticaretin kolaylaştırılması ve güvenliği için düzenlemeler yapar. Üye ülkeler arasında gümrük iş birliğini teşvik eder.
6.10. Lloyd’s – Deniz Taşımacılığı
Lloyd’s, deniz taşımacılığı sigortası alanında dünya çapında hizmet verir. Risk yönetimi ve sigorta çözümleri sunar. Küresel denizcilik piyasasında önemli bir yere sahiptir.
7. Sonuç
Ulusüstü ve uluslararası yapılar ticaret dünyasında oldukça aktif rol oynamaktadır. Gerek getirdikleri sınırlamalar gerekse de sağladıkları avantajlarla attıkları her adım ihracatçılar tarafından yakından takip edilmektedir. Bu yapıları bilmek, bu yapıları anlamak, bu yapıların proje ve ihalelerinden yararlanabilmek uluslararası alana yönelik çalışmalar yapan firmalara çok etkili katkılar sağlayabilecektir.
Siz de ihracata başlamak istiyor fakat desteğe ihtiyaç duyuyorsanız BAZ Girişim’e başvurabilir, süreç boyunca uzmanlarımızdan her türlü desteği alabilirsiniz. Ücretsiz İhracat Check Up Hizmetimiz İçin Tıklayın.
