Dış Ticarette Ödeme Şekilleri

Yazan Seyma Nur Duran

Giriş

Dış ticarette ödeme şekilleri, hem ihracatçılar hem de ithalatçılar için ticaretin güvenliğini ve verimliliğini artıran önemli unsurlardan biridir. Bu yazıda, uluslararası ticarette en çok kullanılan akreditif, peşin ödeme, vesaik mukabili ve mal mukabili gibi yöntemlerin nasıl işlediğini, avantajlarını ve dezavantajlarını inceleyeceğiz. Ayrıca, ticarette riskleri nasıl yönetebileceğinizi ve hangi ödeme şeklinin sizin için en uygun olduğunu belirlemenize yardımcı olacak ipuçları bulacaksınız. Böylece, dış ticaret işlemlerinizde daha bilinçli kararlar alabilir ve potansiyel riskleri minimize edebilirsiniz.

Ödeme Şekilleri:

Dış Ticarette Ödeme Yöntemleri

1.1. Döviz ve Kambiyo
1.2. Dış Ticarette Risk Yönetimi
1.3. Kambiyo Senetleri İle Ödeme
1.4. Finansman Amaçlı Ödeme – Karşılıklı Ticaret
1.5. Peşin Ödeme
1.6. Kabul Kredili Ödeme
1.7. Mal Mukabili Ödeme (Açık Hesap)
1.8. Vesaik Mukabili Ödeme
1.9. Akreditifli Ödeme
1.10. Banka Ödeme Yükümü

Akreditif konusunda Linkedin’de aşağıdaki isimleri takip etmenizi öneririz.

Abdurrahman Özalp – https://www.linkedin.com/in/abdurrahman-%C3%B6zalp-5b3b1447

Reşat Bağcıoğlu – https://www.linkedin.com/in/re%C5%9Fat-ba%C4%9Fcio%C4%9Flu-5bba4221/

Şeyda Ataoğlu – https://www.linkedin.com/in/%C5%9Feyda-a-87a6ba63/

Kambiyo konusunda ise Bülent Demirbağ’ı öneririz. https://www.linkedin.com/in/b%C3%BClentdemirba%C4%9F

1.1. Döviz ve Kambiyo

Döviz: dar anlamda yabancı ülke parasını, geniş anlamda dış ödemelerde kullanılabilecek araçların tümünü kapsamaktadır. Ayrıca çek, poliçe, bono, tahvil, hisse senedi konvertible para rejimlerinde döviz fonksiyonu görevini görmektedir.
Döviz Kuru: Bir ulusal para biriminin diğer yabancı paralar ile değiştirilme oranını gösterir.
Altın Para Standardı ve Kağıt Para Standardı şeklinde standartlar vardır.
Döviz kuru, serbest kur ve sabit kur uygulamaları şeklindedir. Bu iki uygulamanın farklı şekilleri vardır.

Banka Ödeme Yükümlülüğünde işlem akışını gösteren adım adım süreç diyagramı. Alıcı ve satıcı arasındaki süreçleri ve bankaların rolünü detaylı olarak açıklayan görsel.

1.2. Kambiyo Senetleri ile Ödeme

Kambiyo senetleri, bono, poliçe ve çektir. Ülkemiz mevzuatına göre kıymetli evrak hükmündedir.
Kambiyo senetleri ile ödeme uluslararası ticarette yaygın değildir. Bununla birlikte, kambiyo senetlerinin kullanılmasında herhangi bir engel yoktur.
Uluslararası ticarette en çok kullanılan kambiyo senedi poliçedir. Poliçe kadar yoğun olmasa da, diğer kambiyo senetlerine de milletlerarası ticarette rastlanmaktadır.

Banka Ödeme Yükümlülüğü genel durumu ve ilgili ödeme türlerini gösteren zihin haritası. Dış ticaretin durumu, BÖY (Banka Ödeme Yükümlülüğü) ve SWIFT Trade Service Utility gibi konuları kapsayan görsel.

1.3. Dış Ticarette Risk Yönetimi

İhracat bedelinin alınması zaman alabilmekte, bu durum alınacak bedelin enflasyona ve kur dalgalanmalarına karşı korunmasını gerektirmektedir.
Hedging risk yaratma değil, risk önleme işlemidir.
Dış ticarette riskler mala ilişkin riskler, ödemeye ilişkin riskler, piyasa riskleridir.
Mala ilişkin riskler, sözleşmede yönetilmektedir.
Ödemeye ilişkin riskler ödeme sistemleri, akreditif, havale, ülke ve firma istihbaratı, ihracat kredi sigortası ve reissurance ile yönetilmektedir.
Piyasa riski ise hedge ederek yönetilmektedir.
İhracatçılar, ihracat tutarını forward sözleşme ile TL’ye veya başka bir döviz cinsine sabitleyebilmektedir.
Vadeli ithalatçılar da aynı şekilde forward işlemi kullanabilir. En yaygın hedging işlemleri forward, swap, futures ve opsiyondur.
Swap: Bir vadenin başka bir vade ile değiştirilmesidir.
Forward: Bir döviz cinsinin anlaşma yapıldığı tarihte belirlenen kurdan alınıp satılmasıdır.
Option: Belirli bir kıymetin belirli bir tarihte veya öncesinde belirli bir fiyattan alınıp satılmasıdır.
Futures: Belirli bir kıymetin sabit fiyat üzerinden bir zaman dilimi içinde alınıp satılmasıdır.

Akreditif türlerini gösteren zihin haritası. Dönülebilir, dönülemez, teyitli, teyitsiz, rotatif ve devredilebilir gibi farklı akreditif türlerinin çeşitlerini detaylandıran görsel.

1.4. Dış Ticarette Finansman Teknikleri

Faktoring: Vadeli ihracat alacağınızı faktör şirketine belirli bir prim karşılığında devretmeniz ve ödemenizi erken almanızdır.
Leasing: Gelişmiş ülkelerin yatırım mallarını gelişmekte olan ülkelerdeki yatırımcılara genelde beş yıl süre ile kiraladığı yöntemdir. Bu yolla ihracatı artırmaya çalışılmaktadır.
Forfaiting: İthali istenen bir yatırım malı bedelinin bu malın ekonomik ömrüne yayılarak taksitlerle ihracatçıya ödenmesidir. Bununla birlikte, dış ticaretteki payı %1’ler seviyesindedir.

Akreditifli ödeme yönteminin tanımı, dünya ticaretindeki kullanımı, özellikleri, riskleri ve teyitli akreditif gibi konuları içeren zihin haritası.

1.5. Finansman Amaçlı Ödeme – Karşılıklı Ticaret

Ödemenin para yerine mal ile yapıldığı ticarete karşılıklı ticaret denilmektedir.
Şirketler kadar devletler de kullanabilmektedir. Özellikle 2. Dünya Savaşı sırasında kliring uygulamaları yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.
Ülkemizde karşılıklı ticaret terimi kullanılmamakta, takas, bağlı muamele ve offset işlemlerine rastlanmaktadır.
Ticarete konu değerler arasında eşitlik varsa takas (barter), yoksa bağlı muameleden söz edilebilmektedir.
Offset anlaşmaları ise genellikle savunma sanayisinde karşılaşılan bir türdür.
Geri satın almada gelişmiş ülke gelişme yolundaki ülkede fabrika kurar, bedeli karşılığında üretilen ürünleri satın alır.
YİD ve KÖİ projelerine de son dönemde rastlanmaktadır.

Kabul kredili ödeme yönteminin süreçlerini açıklayan zihin haritası. İthalatçının satın alma şartları, sevk vesaiki ve ödeme garantisi gibi konulara odaklanan görsel.

1.6. Peşin Ödeme

Peşin ödeme, ithalatçının peşin ödeme iskontosu almaya istekli olduğu veya ihracatçının monopol olduğu ortamlarda yaygındır.
Peşin ödeme için havale, çek, efektif ile ödeme, kredi kartı ile ödeme gibi çok çeşitli yöntemler bulunmaktadır.
Bazı durumlarda ihracatçı için prefinansman kredisi kullanımı mümkündür. Bu sayede ihracatçı için düşük maliyetli finansman sağlanır.

Mal mukabili ödeme yöntemini ve süreçlerini detaylandıran zihin haritası. Güven esaslı yöntemler, sevk vesaiki ve belgeler, kabul kredili mal mukabili gibi alt başlıkları içeren görsel.

1.7. Vesaik Mukabili Ödeme

Vesaik mukabili ödeme, satıcının alıcıya malları sevk edecek kadar güvendiği ancak malları alıcının mülkiyetine devretmeden önce ödemeyi garanti altına almak istediği hallerde başvurulmaktadır.
Risk satıcının üstündedir. Alıcı güvendedir. Bu sayede, alıcı, belgeleri inceleyip sipariş şartlarına uygun olduğunu görmeden ödeme yapmayacaktır.
Satıcı, alıcıyı tanıyorsa vesaik mukabili ödeme yöntemini tercih etmelidir.
Basit ve ucuzdur. Ayrıca, yaygın bir kullanımı vardır. Alıcının ödeme yapmama durumunda iki tarafın bankası için de üstlenilmiş risk bulunmamaktadır.
Satıcının bankasına vereceği tahsil emrinde alıcının malı teslim almasını sağlayacak vesaikin görüldüğünde ödenmesi veya poliçenin kabul edilmesi mukabilinde alıcıya teslim edileceği belirtilmektedir.
Tahsil emrinde ayrıca ödemenin yapılmaması veya poliçenin kabul edilmemesi durumunda yapılacak işlemler, faiz, komisyon, vb. masrafların kime ait olacağı ve alıcıdan tahsil edilecek mal bedelinin ne şekilde satıcıya ödeneceği belirtilmektedir.
Aksi kararlaştırılmadıkça vesaik mukabili ödemede mal bedelinin tahsiline ilişkin MTO’nun Tahsiller İçin Yeknesak Kurallar (URC-522) uygulanır.
Vesaik mukabili ödemede satıcı, malları sevk ederek alıcı üzerine bir poliçe çeker, sevk ettiği mallara ilişkin vesaiki buna iliştirerek bankası aracılığıyla satıcının bankasına gönderir. Satıcı ve alıcı arasında aracı ve mutemed olarak hareket eden banka, satıcının talimatına dayanarak malın yüklendiğini ve hizmetin yerine getirildiğini gösteren vesaiki alıcıya ibraz eder ve ödeme veya poliçenin kabulü karşısında teslim eder.
Vesaik görüldüğünde ödemeli ise, ibraz bankası, ödeme için ibrazı gecikmeden yapmalıdır.
Poliçe kabülü karşılığında vesaikin teslimi genelde vadeli satışlarda satıcının göndermiş olduğu poliçeyi alıcının “Kabul edilmiştir.” şeklinde imzasıyla olur. Banka, vadesi geldiğinde alıcıya ibraz eder. Ödenmeme durumunda protesto edilip edilmeyeceği belirtilmiş olmalıdır.
Alıcı, vesaiki bedeli ileri bir tarihte ödeyeceğini taahhüt ederek de alabilecektir.
Alıcının bankasının teminat mektubuyla garanti verdiği ve alıcının ödemeyi yapmaması durumunda bozdurulabilecek uygulamalar da vardır.

Vesaik mukabili ödeme yönteminin tanımı, risk ve güven unsurları, avantajları ve kurallarını gösteren zihin haritası. Ödeme ve tahsil işlemlerine dair detaylar da yer almaktadır.

1.8. Mal Mukabili ile Ödeme

İthalatçının satın aldığı malın bedelinin o malın satış sözleşmesinde belirtilen yere varmasını takiben ödenmesidir.
Sevk vesaiki alıcı adına düzenlenmekte ve orjinal evraklar genelde malla beraber alıcıya gönderilmektedir. Bankaya ise vesaik suretleri verilmekte ve bilgi edinilmesi ve mal bedeli geldiğinde irtibatlandırılması sağlanmaktadır.
İthalatçıya güven esasına dayanan bu ödeme yöntemi, peşin ödemenin tersidir.
Çokuluslu şirketler şubeleri arasına veya ithalatçı ülkede satıcının bir şubesinin bulunması halinde de bu yöntem kullanılmaktadır.
Satıcı, istemesi durumunda alıcının bankasından ödeme garantisi talep edebilmektedir. Buna kabul kredili mal mukabili denir.
Bu tür ödeme yönteminde bankanın rolü sadece mal bedelinin bir hesaptan diğerine aktarılması ile sınırlı olduğundan masraflar çok düşüktür.

Peşin ödeme yöntemini açıklayan zihin haritası. Havale, çek, efektif ile ödeme, kredi kartı ile ödeme ve prefinansman kredisi gibi ödeme yöntemlerini içermektedir.

1.9. Kabul Kredili Ödeme

İthalatçının satın aldığı malın bedelinin o malın satış sözleşmesinde belirtilen yere varmasını takiben ödenmesidir.
Sevk vesaiki alıcı adına düzenlenmekte ve orjinal evraklar genelde malla beraber alıcıya gönderilmektedir. Bankaya ise vesaik suretleri verilmekte ve bilgi edinilmesi ve mal bedeli geldiğinde irtibatlandırılması sağlanmaktadır.
İthalatçıya güven esasına dayanan bu ödeme yöntemi, peşin ödemenin tersidir.
Çokuluslu şirketler şubeleri arasına veya ithalatçı ülkede satıcının bir şubesinin bulunması halinde de bu yöntem kullanılmaktadır.
Satıcı, istemesi durumunda alıcının bankasından ödeme garantisi talep edebilecektir. Buna kabul kredili mal mukabili denir.
Bu tür ödeme yönteminde bankanın rolü sadece mal bedelinin bir hesaptan diğerine aktarılması ile sınırlı olduğundan masraflar çok düşüktür.

Finansman amaçlı ödeme ve karşılıklı ticaret konularını içeren zihin haritası. Ticaret türleri, offset anlaşmaları, geri satın alma ve Türkiye'deki duruma dair bilgiler sunan görsel.

1.10. Akreditifli Ödeme

Akreditif güvene değil, önleme dayanır.
Ticaretin FİFA’sı ICC’nin kendi akademisi de var. Oradan da eğitimler alınabilir.
Teknoloji akreditifi öldürür mü, öldürmez mi? tartışmaları yapılıyor. Öldürmez.
UCP 600: Akreditifleri düzenler.
Dünya ticaretinde genelde önemli oranda mal mukabili ödeme kullanılır. Destekleyici belgeler istenebilir ama genel bağlamda güvensizdir.
Vesaik mukabili dünya ticaretinde %1,5 kullanılır. TR’de ise %. Bu da risklidir. Belgeler malı temsil eder. Belgeler bankadadır ama ödeneceğine ilişkin güvence yoktur.
Dünya ticaretindeki payı yüzde 20 civarında. En çok ses getiren akreditif. Akreditif üzerinden herkes birbirinin üzerinden geçinmeye çalışıyor.
Akreditif ise geri döndürülemez ve değiştirilemez. Açılmış akreditifi satıcı istemediği sürece değiştiremezsiniz. Satıcı sorumluluğunu yerine getirirse parasını alır.
Akreditif satıcıya ulaştığında açılmış sayılmaktadır.
Akreditifli ödemede belgeleri bankaya tam teslim etmeniz gerekir. Aksi takdirde, banka rezerv koyar. Rezerv konulduğunda ise akreditif ortadan kalkar.
Teyitli akreditif, dünyanın en güvenli ödeme yöntemidir. Bununla birlikte, teyitli akreditifte iki banka UCP 600 ve akreditifte şartları yerine getirdiğinizde ödemenize garanti verir.
Akreditifte isim tam olmalıdır. LTD gibi kısaltmalar olabilir ama asıl isim tam olmalıdır. Harf bile değişse sıkıntı çıkar.

Dış ticarette finansman tekniklerini gösteren zihin haritası. Faktoring, leasing ve forfaiting gibi yöntemlerin tanımı ve kullanım alanlarını içermektedir.

1.10.1. Akreditif Türleri

Dönülebilir Akreditif/Dönülemez Akreditif
Teyitli Akreditif/Teyitsiz Akreditif
Basit Akreditif/Rotatif Akreditif
Devredilebilir Akreditif/Devredilemez Akreditf
Kırmızı Şartlı Akreditif/Yeşil Şartlı Akreditif
Temiz Akreditif/Kirli Akreditif

Dış ticarette risk yönetimi ve hedging işlemlerini gösteren zihin haritası. Risk türleri, hedging işlemleri ve forward, swap, futures, opsiyon gibi hedging türleri hakkında bilgi içeren görsel.

1.11. Banka Ödeme Yükümü

Dış ticaret her yıl artmakta, bankalar bu büyümeden yeterince pay alamamakta.
Uluslararası ticaretin kabaca ?’i peşin veya mal mukabili yapılmaktadır. Yalnızca ‘si akreditifli yapılmaktadır.
BÖY, bankaların payını artırmak amacıyla 2013 yılında hayata geçirilmiştir.
Akreditif gibi görülmekte ama akreditif değildir.
MTO’nun SWIFT ile imzaladığı anlaşma ile SWIFT Trade Service Utility hayata geçmiştir.
Akreditif en güvenli ödeme şekli ama belgeye bağımlılık ve bürokrasi çok.
BPO, bu zaafiyetleri gidermek amacıyla ortaya çıkmıştır.
BPO, hızlı, kağıtsız ve otomatik ortamda yapılmaktadır.
BPO da akreditif gibi alıcı ile satıcı arasındaki temel ilişkiden bağımsızdır.
Bankalar, ISO 20022’ye tabi olacak şekilde Trade Service Utility’i kurmaktadır. Kurulan veritabanında akreditife benzer şekilde alıcı ve satıcı arasındaki temel ilişkiden bağımsız şekilde verilerin birbiri ile uyumu halinde banka ödemeyi gerçekleştirecektir.

Kambiyo senetleri ile ödeme yöntemlerini açıklayan zihin haritası. Bono, poliçe ve çek gibi kıymetli evrakların kullanım durumu ve uluslararası ticaretteki yerini içeren görsel.

1.11.1 Banka Ödeme Yükümünde İşlem Akışı

Adım: Alıcı, satıcıya sipariş gönderir.
Alıcı, asgari sipariş bilgilerini ve BÖY şartlarını bankasına bildirir.
Satıcı, sipariş bilgilerini ve BÖY şartlarını bankasına teyit eder.
Satıcı, sözleşme konusu emtiayı varış yerine sevk eder.
Satıcı, taşıma belgesi ve fatura bilgilerini bankasına teslim eder. Banka, teslim aldığı bilgileri işlem eşleştirme uygulamasına gönderir.
Alıcı, bankasından eşleşme raporu alır.
Satıcının bankası, başarılı eşleşme konusunda satıcıya bilgi verir.
Satıcı, malı çekebilmesi için kağıt belgeleri doğrudan alıcıya gönderir.
Alıcının bankası vadesinde alıcının hesabını borçlandırır, paraları satıcının bankasına gönderir. Satıcının bankası da satıcıya ödemeyi yapar.

Bunu bir zihin haritası haline getirdiğimizde aşağıdaki akışı görürüz.

Döviz ve kambiyo konusunu detaylandıran zihin haritası. Döviz türleri, döviz kuru, altın ve kâğıt para standartları ile serbest ve sabit döviz kuru uygulamaları hakkında bilgi sunan görsel.

Sonuç

Sonuç olarak, dış ticarette ödeme şekilleri, taraflar arasındaki güven ilişkisine ve ticaretin koşullarına göre çeşitlilik göstermektedir. Peşin ödeme ve akreditifli ödeme gibi yöntemler, hem ihracatçı hem de ithalatçı için güvenli bir seçenek sunarken, vesaik mukabili ve mal mukabili ödeme gibi yöntemler daha fazla risk taşımasına rağmen sıkça kullanılmaktadır. Bu nedenle, hangi ödeme şeklinin kullanılacağına karar verirken, hem finansal hem de ticari riskleri göz önünde bulundurmak son derece önemlidir.

BAZ Girişim’e ulaşarak küresel pazarlara açılabilirsiniz. Ücretsiz İhracat Check Up hizmetimizden yararlanın.