1. Giriş

Bu yazımızda BAZ Girişim olarak uluslararası taşımacılık yolları ve taşıma esnasında dikkat edilmesi gereken hususları ele alıyoruz. Yazımızda taşımacılık yöntemleri, sözleşmeler ve bilinmesi gereken diğer hususları ele alıyoruz.

2. Taşıma Yöntemi Nasıl Belirlenir ?

Uluslararası alanda yapılacak bir taşıma işlemi esnasında hangi yöntemin seçileceğine karar vermek için göz önünde tutulması gereken bazı kriterler mevcuttur. Bunlar öncelikle malın fiziksel özelliği ve biçimi olmak üzere, malın değeri, ambalaj biçimi, sevk edileceği ülkenin coğrafi koşulları, multimodal olup olmadığı gibi hususlardır. Bu hususlara dikkat edilerek seçilecek taşıma yöntemi ile taşıma işleminden maksimum verim alınması mümkündür.

3. Taşıma Biçimleri Nelerdir?

Denizyolu, karayolu, havayolu, demiryolu ve posta/ kurye aracılığı ile taşıma kullanılabilecek alternatif yollardır.

Denizyolu taşımacılığı uzun yolda tercih edilip kendi içerisinde liner taşımacılığı, tramp taşımacılığı, kiralanan gemilerle taşıma olarak alt kollara ayrılırken kara taşımacılığı kısa mesafelerde tercih sebebi olmaktadır. Demiryolu taşımacılığı ise karayolu taşımacılığının üte birine mal olurken genel olarak kamu tekelinde yürümektedir.

Boru hattı taşımacılığı, iç su taşımacılığı, havayolu ve kombine taşımacılığı ise başvurulabilecek diğer taşıma yollarıdır. 

4. Taşıma Sözleşmeleri

TTK Md. 856-893 arasında düzenlenmiş olan bu sözleşme tipi yazılı veya sözlü olarak yapılabilir. Gönderen, Taşıyıcı, Gönderilen, Taşınacak Eşyanın Sahipleri, Bildirimin Yapılacağı Taraf, Taşıma Türü ve Aracı, Taşıma Senedinin Nüshaları, Taşıma Ücreti, vb. hususları düzenler.Gönderen, Taşıyıcı, Gönderilen, Taşınacak Eşyanın Sahipleri, Bildirimin Yapılacağı Taraf, Taşıma Türü ve Aracı, Taşıma Senedinin Nüshaları, Taşıma Ücreti, vb. hususları düzenler.

4.1. Taşımada Gönderenin Yükümlülükleri

Taşınan eşyanın içeriğini bildirme ve ambalajlama gönderenin yükümlülükleri arasında yer alır. Gönderen, kusuru olmasa da, yetersiz ambalajlamadan ve işaretlemeden, tehlikeli malın niteliği hakkında bilgi vermemekten, taşıma senedinin içeriğinden farklı ürün göndermekten, eşyanın gümrük işlemlerine ilişkin gerekli bilgi ve belge eksikliklerinden, vb. taşıyıcının zararlarından sorumludur.

Gönderen, taşıma sözleşmesini her zaman feshedebilir. Fesih, taşıyıcının sorunlarından kaynaklanmıyorsa taşıyıcının yaptığı giderler ödenir.Gönderen, malın varacağı yere kadar taşıyıcıya emir ve talimat verebilir. Bunlardan kaynaklanan giderler gönderen tarafından karşılanır. Malın teslim yerinde emir/tasarruf ve talimat yetkisi sona erer.

4.2. Taşımada Taşıyıcının Yükümlülükleri

Yükleme Süresine Uyulmaması durumunda taşıyıcı sözleşmeyi feshedebilir.Taşıyıcı eşyayı özenli bir taşıyıcıya verilecek makul bir süre içinde teslim etmekle sorumludur. Taşıma süresinin aşılmasından doğan sorumluluğu, taşıma ücretinin üç katı ile sınırlıdır. Eşyanın kayba uğramadan teslim edildiğini kanıtlamak taşıyıcıya düşer.Taşıyıcının taşıma sözleşmesinden doğan alacakları için eşya üzerinde hapis hakkı vardır. Taşıma sözleşmelerinde eşyanın tesliminden sonra zamanaşımı 1 yıldır.

5. Komisyon Sözleşmesi

Taşıma İşleri Komisyoncusu (Freight Forwarder veya Forwarder): Eşya taşıma işini müvekkili hesabına ve kendi namına yapar. Kişinin bu işi meslek olarak ticari faaliyet şeklinde yapması gerekir.

6. Uluslararası Denizyolu Taşımacılığı

Türkiye’nin uluslararası deniz ticaretine ilişkin kabul ettiği temel metin 22.02.1955 tarihinde uygulamaya konulan “Konşimentoya Dair Bazı Kuralların Birleştirilmesi Hakkında Brüksel Konvansiyonu”dur. Taşıma sözleşmesinin kurallarını belirler. Taşıyıcının sorumluluğu ve taşıma ilişkisinden doğabilecek uyuşmazlıkların çözüm yollarını düzenler.

6.1. Uluslararası Denizyolu Taşımacılığı: Navlun Sözleşmesi

Navlun Sözleşmeleri, eşyanın denizyolu ile taşınmasında uygulanır. Navlun Sözleşmesi için

• Bir taraf eşyayı taşımayı üstlenmiş olmalı
• Taşıma, denizyolu ile yapılmalı
• Taşıma, gemi ile yapılmalı
• Taşınacak eşya, taşıyanın zilyetliğine girmeli
• Taşıma, ücret karşılığında yapılmalı.
• Navlun bedeli, aksine hüküm yoksa taşıma işinin sonunda eşyanın/yükün teslimi sırasında ödenir.
• Navlun sözleşmesinin tarafları, taşıyan, taşıtan, yükleten ve gönderilendir.

Yükleme: Kural olarak sözleşmede belirtilen gemi kullanılır. Ancak, sözleşmelere konulan gemi ikame klozları ile taşıyanın başka gemileri kullanmasına izin verilebilir. Kural olarak, yükün gemiye kadar taşınması ve bununla ilgili giderler taşıtana, gemiye yükleme giderleri ise taşıyana aittir.

Boşaltma: Kural olarak eşyanın gemiden çıkarılması masrafı taşıyana, geri kalan boşaltma masrafı gönderilene aittir.

Teslim: Taşıyanın yükü gönderilenin zilyetliğine vermesi ve taşıma sözleşmesinden doğan yükümlülüğünün sonlanmasıdır.

6.2. Deniz Taşıma Sözleşmesinden Doğabilecek Uyuşmazlıklar

Teslim sırasında gönderilen, varsa zarar veya eksik için bilirkişi atanmasını isteyebilir. Zarar veya eksik çıkarsa bilirkişi masraflarını taşıyan, yanlış çıkarsa gönderilen üstlenir. Gözle görülen ziya ve hasar, teslim sırasında taşıyana yazılı olarak yapılmalıdır. Gözle görülmeyen veya muayene ile anlaşılabilen ziya ve hasar için teslimden itibaren üç gün içinde taşıyana yazılı başvurulması gerekir. Eşyanın ziya ve hasarı ile geç tesliminden dolayı taşıyana karşı tazminat isteme hakkı için hak düşürücü süre 1 yıldır.

6.3. Deniz Konişmentosu

Yükletenin istemiyle düzenlenen çok önemli bir belgedir. Kıymetli evraktır. Diğer taşıma sözleşmelerinden farklıdır. Nüshaların sadece birinin işlem görmesiyle diğerleri hükümsüz kalır. Nüshalar aynı olmalı ve kaç nüsha düzenlendiği konşimentoda gösterilmelidir.

Konşimentoda aşağıda hususlar bulunur. Herhangi birinin eksik olması kıymetli evrak olma hükmünü değiştirmez.

• Taşıyanın adı, soyadı, ticaret ünvanı
• Kaptanın adı, soyadı (önemi giderek azalmakta, düzenli hat seferlerine ilişkin sözleşmelerde bulunmamaktadır.)
• Geminin adı ve uyruğu
• Yükletenin adı, soyadı ve ticaret ünvanı
• Gönderilenin adı, soyadı ve ticaret ünvanı
• Yükleme limanı
• Boşaltma limanı
• Yük ile ilgili kayıtlar (En önemli kısımdır. Uyuşmazlıkların da önemli bir kaynağı buradaki kayıtlardır.)
• Navluna ait şartlar (Peşin veya varınca ödeme)
• Tanzim olduğu yer ve gün
• Tanzim olunan nüshaların sayısı

7. Devir Yönünden Konşimentolar

Konşimentoda yazılı malların teslimi, konşimentonun ibrazı ile, bu hakkın devredilebilmesi de konşimentonun teslimiyle olur. Yükleten, emre yazılı bir konşimentonun düzenlenmesinden sonra malları geri almak isterse bütün nüshaları iade etmekle yükümlüdür. Konşimento malın mülkiyetini temsil eder. Bu haliyle ciro edilebilir.

• Tam ciro: Konşimentonun kime devredildiğini (örneğin deliver to the order: devredilenin adı, soyadı veya unvanı; devredenin kaşe ve imzası)
• Beyaz ciro: Sadece konlimentonun arka yüzünün devreden tarafından imzalanmasıyla yapılır.

Emre yazılı konşimentolarda, hamilin malları devralmak üzere konşimentoların asıl nüshalarından birini ibraz etmesi yeterlidir.Konşimentolar alıcının bankası adına veya emrine düzenlenebilir. Banka, konşimentonun “notify party” bölümünden alıcıya bildirir. Banka, alıcıya konşimentoyu ciro eder ve alıcı bu konşimentoyu taşıyıcı firmaya ibraz ederek ordinoyu alıp malı gümrükten çeker.

8. Konşimento Türleri

• Nama Yazılı Konşimentolar: Nadiren kullanılır. Ciro yoluyla devredilemezler. Bankalarca kabul edilmezler.
• Emre Yazılı Konşimentolar: Yükletenin talebi üzerine, gönderilenin emrine ve sadece emre yazılı olarak düzenlenir. To the order denildiğinde yükletenin emrine anlaşılır. Bu tür konşimentolar bankaya verildiğinde mutlaka yükletenin cirosu aranır. Yükleten, konşimentoyu beyaz ciro ile devrettiğinde hamiline yazılıya dönüşür.
• Hamiline Yazılı Konşimentolar: Alıcı kısmına hamiline (bearer) yazılır. Konşimentoyu elinde bulunduran taşıyıcıdan malı kendisine teslim etmesini isteyebilir. Nadiren kullanılır.

9. Gemi Taşımacılığında Bazı Kavramlar

• Starya (Laytime): Bir geminin yükleme ve boşaltma maliyetidir. Kiralayan, bir tazminat talep etmeksizin bu süre içinde beklemeye mecburdur.
• Dispeç (Dispatch) Günleri: Navlun sözleşmesi altında ayrılan zaman içinde, geminin yüklenmesi ve boşaltılmasında kazanılan günlerdir.
• Sürastarya (Demurage): Yükleme ve boşlatma işinin devam ettiği fazla günler için verilen tazminattır. Navlun sözleşmesine yük miktarı 6.000 ton olup, her gün 1.500 ton yüklenecektir. gibi maddeler konulabilir. Bunu aştığı zamanda demuraj tazminatı ödenir.
• Primaj Ücreti: Çıkış limanında yüklemenimn düzenli yapılmasına karşılık yük sahibi tarafından kaptana verilen ücrettir.
• Hızlandırma Primi (Dispatch Money): Yükleme ve boşaltma faaliyetlerinin starya süresinden daha hızlı bitmesi için taşıyanın ödediği teşvik primi veya ödüldür. Taşıyan, hızlıca geminin kontrolünü yeniden ele almak istemektedir.
• Ardiye: Limanın fazladan işgal edilmesinden dolayı liman idaresinin kestiği cezadır. Demuraj ile karıştırılır. Demurajı armatör, acenta, vs. keser.

10. Uluslararası Karayolu Taşımacılığı

Karayolu taşımacılığında iki önemli sözleşme bulunmaktadır. Bunlar Eşyanın Karayolundan Uluslararası Nakliyatı Sözleşmesi (Convention Merchandise Routiers) ve TIR Karnelerinin Himayesinde Uluslararası Eşya Taşınmasına Dair Gümrük Sözleşmesidir.

A)Eşyanın Karayolundan Uluslararası Nakliyatı Sözleşmesi (Convention Merchandise Routiers)

• Yükleme yeri ve teslim yeri için belirlenen yerin en az biri akit ülkeyse, tarafların ikameti ve milliyetine bakılmaksızın bu sözleşme uygulanır.
• CMR Sözleşmesine göre düzenlenen taşıma senedi kıymetli evrak değildir. Sözleşmede, taşıma senedine kıymetli evrak statüsü tanınması da bulunmaktadır. Sözleşmeye taraf ülkeler, aralarında yapacakları anlaşmalarla sadece bu ülkelerde geçerli olmak üzere kıymetli evrak niteliğinde belge düzenleyebilir.
• Taşıma senedi üç nüsha düzenlenir. Biri taşıyıcıda, biri gönderende, birisi ise gönderilendedir. İkinci nüsha, yani gönderen gönderilene verildiği anda gönderenin eşya üzerindeki tasarruf yetkisi sona erer.
• Açıkça görülmeyen hasarları 7 gün içinde (pazar günleri ve resmi tatiller hariç) taşıyıcıya yazılı olarak bildirme yükümlülüğü vardır.
• Davaların bir yıl içinde açılması gerekir.

B) TIR Karnelerinin Himayesinde Uluslararası Eşya Taşınmasına Dair Gümrük Sözleşmesi (İmza 1959, ülkemiz katılımı 1965)

• TIR Sözleşmesi, TIR taşımasının bir kısmı karayolu ile yapılması kaydıyla sözleşme tarafı ülkeler arasındaki gümrük idarelerinin gümrük işlemlerini kolaylaştırılması esasına dayalıdır.
• TIR Sözleşmesinden iki önşart ile yararlanılır.
• Taşıma işlemi, yapılış tarzı ve teçhizatı bu sözleşmeye uygun karayolu taşıtları, taşıt dizileri ve konteynerler ile yapılmalıdır.
• Taşıma işlemleri, kefil kuruluşlar tarafından teminata bağlanmalı ve TIR Karnesi himayesinde yapılmalıdır.
• TIR Karnesi olduğunda TIR Rejimi altındaki ülkelerden geçişlerde taşınan eşyadan ithal/ihraç vergi ve resimleri tahsil edilmemekte veya teminat alınmamaktadır. Gümrük muayeneleri, büyük yolsuzluk, vb. şüphelerle ilgili konularda istisnaidir.
• Uluslararası eşya taşımalarında uluslararası geçerliliği olan belgeler kullanılır ve taşıma senedi düzenlenmesi ve sevk irsaliyesi bulundurma şartları aranmaz.
• TIR sisteminden yararlanarak uluslararası eşya taşıma yapacak gerçek ve tüzel kişiler, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığından yetki belgesi, Ticaret Bakanlığından TIR Tezkiyesi, Gümrük Müdürlüğünden her römork için Uygunluk Belgesi, TOBB’a kefalet ve taahhütname vermesi, Ticaret ve Sanayi Odalarından ise 60 gün süreli TIR Karnesi alması gerekir.

11. Uluslararası Demiryolu Taşımacılığı

1952 tarihli Uluslararası Demiryolu Taşımacılığı Sözleşmesi (COTIF) ile düzenlenmiştir. COTIF’in tarafları COTIF Hükümetlerarası Örgütü – OTIF’i oluşturur. Eşyanın teslim alındığı yer veya teslim edildiği yerden birisi Sözleşmenin tarafıysa ve bu kuralların uygulanması konusunda anlaşılırsa bu sözleşme uygulanır. Multimodalitede de aynı hususlar geçerlidir.

Demiryolu Taşıma Belgesi emre değil, nama yazılır. Kıymetli evrak niteliği bulunmamaktadır. Malın mülkiyetini temsil etmez. Ciro edilemez. Demiryolu Taşıma Belgesi 5 nüsha düzenlenir. 4. nüsha göndericide kalır. Gönderen 4. nüshayı tuttuğu sürece mallar alıcı tarafından çekilmeden gönderici her türlü tasarrufta bulunabilir.Demiryolu idaresi, gönderici ancak vagonu doldurarak gönderirse hamule senedi verebilir. Aksi durumda, gönderici forwarder bulmak zorundadır.Gönderici ve alıcı yükleme ve boşaltmanın hangi tarafa ait olduğu konusunda anlaşır. Eğer böyle bir anlaşma yapılmamışsa, yükleme göndericiye, boşaltma alıcıya aittir. Taşıma sözleşmesinden doğan dava, bir yılda zamanaşımına uğrar.

12. Uluslararası Havayolu Taşımacılığı

Dünyada ilk sivil uçuş 1944 yılında gerçekleşmiştir. 1944 yılında Şikago Konvansiyonu ile Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü kurulmuştur.

Havayolu taşımacılığı depodan depoya değil, havalimanından havalimanınadır. Bazı özel mallar için kapıdan kapıya hava kargoculuğu hizmeti sunulabilmektedir.Montreal Konvansiyonu, bütün uluslararası yolcu, bagaj, kargo taşımacılığı için geçerlidir.

• Havayolu Sözleşmesi (AWB)
  • taşıma sözleşmesi olmalıdır.
  • taşıma, havayolu ile gerçekleşmelidir.
  • taşıma, ücret ile yapılmalıdır.
  • taşıma Montreal Sözleşmesine taraf ülkeler arasında yapılmalıdır.
  • AWB, nama düzenlenir. Kıymetli evrak değildir. Malın mülkiyetini temsil etmez. Ciro edilemez.
  • AWB, alıcı yerine alıcının bankası adına düzenlenir. Banka, varış yerindeki havayolu şirketine vereceği yazılı talimatla malları alıcıya teslim ettirir.
  • AWB üç nüsha düzenlenir. Üçüncü nüsha gönderende olduğu sürece gönderen mal üzerinde tam yetkilidir.
  • Havayolu taşımacılığında taşıyıcının sorumluluğu kg başına 17 SDR’dir (Yaklaşık 22 dolar).

13. Posta ve Kurye Servisleri Aracılığıyla Taşımacılık

Posta idaresi, gönderilen mala, dış görünüş itibariyle satış sözleşmesi veya akreditifte belirtilen sevk veya gönderi yerinde düzenlenmiş damgalı ve tarihli posta makbuzu düzenlemelidir. Kurye veya ekspress servis de bu servislerin isimleri belirtilmeli, damgalanmalı, imzalanmalı veya tasdiklenmelidir. Bu belgelerdeki alındı tarihi, sevk veya gönderi tarihi olarak kabul edilir.

14. Taşıma İşlemleri Komisyoncuları Tarafından Düzenlenen Belgeler

Taşıma işlemleri eskiden limandan limana iken şimdi kapıdan kapıya gerçekleşmekte, kapıda taşıyıcıya teslim edildiği anda tüm sorumluluk taşıyıcıya geçmektedir. Taşıyıcılar günümüzde nakliye, depolama, gümrükleme, dağıtım, sigorta gibi tüm hizmetleri tek elden yapmaktadır. Taşıma işlemi komisyoncuları, taşıma aracına sahip olmayıp bu işin koordinasyonu komisyon karşılığında yapan firmalardır. Taşıma komisyoncuları, malın sahibine nakliyeci makbuzu keser. Nakliyeci makbuzu malın mülkiyetini temsil etmez. Sonrasında aynı yöne gidecek malları gruplayıp, taşıyıcı şirkete teslim eder, karşılığında taşıma senedi alır ve ihracatçıya teslim eder.

• FIATA Taşıma Belgeleri
  • FIATA: Taşıma Komisyoncuları Dernekleri Uluslararası Federasyonudur. Standart şekle sokulmuş, taşınmak üzere teslim alınan mallar karşılığında verilen standart makbuzlardır. FIATA Lisansı, bu birliğe üye olmuş taşıma komisyoncularına verilir.
• FIATA Belgeleri
  • FIATA-FCR: Ciro edilemez mahiyetteki belgelerdir.
  • FIATA-FCT: Takım halinde emre yazılı düzenlenir ve ciro edilebilir.
  • FIATA-FBL: Deniz konşimentosu ile aynı özelliklere sahiptir.

14.1. Taşıma Belgelerinin Ortak Özellikleri

• Taşıma belgelerinin bir kısmı malın mülkiyetini gösteren kıymetli evrak hükmündedir.
• Taşıma belgelerinde malların sevk tarihi mutlaka gösterilmelidir.
• Takriben (On veya about) ibaresi kullanılırsa bankalar bunu beş iş günü önce ve beş iş günü sonrası olarak kabul etmektedir.
• Taşıyıcı tarafından teslim alınan mallar hemen yüklenmeyecekse “Tesellüm Konşimentosu”, hemen yüklenecekse “Yükleme konşimentosu” düzenlenmelidir.
• Bazı taşıma belgeleri ve konşimentolar, birden fazla orjinal nüshadan oluşan tam takım halinde düzenlenir. Kredili işlemlerde bankalar genellikle tam takımın ibrazını ister.
• Taşıma belgeleri, akreditifte aksi kabul edilmedikçe temiz mahiyette olmalıdır.
• Taşıma belgeleri, bayat (stale) olmamalıdır. Taşıma belgesinin malların varma yerine ulaşmasından önce alıcının eline geçmesi amacıyla bankaya teslimi önemlidir. Satış sözleşmesi veya akreditifte, taşıma belgesinin kaç gün içinde bankaya teslim edileceği belirtilmelidir. Belirtilmediği durumlarda bankalar bunun için 21 günü kabul etmekte, bunun dışındaki sürelere rezerv koymaktadır.

Sonuç

Uluslararası taşımacılık, birçok farklı yöntem ve hukuki düzenlemeyi içerir ve doğru taşıma yöntemi ile sözleşme türünün seçilmesi büyük önem taşır. Malın fiziksel özellikleri, sevk edileceği ülkenin coğrafi koşulları gibi faktörler dikkate alınarak, deniz, kara, hava veya demiryolu taşımacılığı tercih edilebilir. Her taşıma yöntemi için gerekli belgeler ve tarafların yükümlülükleri de farklılık göstermektedir. Bu nedenle, hem taşımacılık türüne uygun hem de yasal gerekliliklere uyumlu bir taşıma planı oluşturmak, lojistik süreçlerin sorunsuz ilerlemesi için kritik öneme sahiptir.

Ücretsiz ihracat check up hizmetimiz için tıklayın.